Badania patentowe przeprowadzane są przez wykwalifikowanych rzeczników patentowych w celu ustalenia jakie rozwiązania są objęte ochroną prawną. Obejmują przeprowadzenie poszukiwań w literaturze patentowej – tj. w ogólnodostępnych oraz komercyjnych bazach danych prowadzonych m.in. przez krajowe Urzędy Patentowe, Europejski Urząd Patentowy EPO i Światową Organizację Własności Intelektualnej WIPO i które zawierają opublikowane zgłoszenia patentowe i opisy patentowe, zgłoszenia wzorów użytkowych i opisy ochronne wzorów użytkowych – oraz w opracowaniach metodycznych i dokumentacji wiedzy technicznej. W niektórych przypadkach zasadne będzie również przeszukanie baz z zarejestrowanymi wzorami przemysłowymi.

Podstawowym narzędziem stosowanym przy korzystaniu z informacji patentowej umożliwiającym indeksowanie i wyszukiwanie informacji patentowej jest Międzynarodowa Klasyfikacja Patentowa.

W ramach badania patentowego można dowiedzieć się, jakie rozwiązania i na jakim terytorium korzystają z ochrony, lub się o nią dopiero ubiegają. Wykorzystanie badań w gospodarce ma wielorakie zastosowanie – zainteresowani są nimi zarówno indywidualni przedsiębiorcy, duże koncerny, jak i jednostki naukowo – badawcze. Badanie patentowe pozwala ocenić nie tylko zasadność ubiegania się o ochronę patentową lub kontynuowania dalszych prac badawczo – rozwojowych czy naukowych. Dzięki badaniom patentowym możemy się dowiedzieć czy rozwiązanie, które planujemy wdrożyć lub zastosować w naszej organizacji nie narusza przypadkiem wcześniejszych praw wyłącznych.

Do najważniejszych badań patentowych zalicza się:

• badanie zdolności patentowej, które jest przeprowadzane przed zgłoszeniem danego rozwiązania w celu uzyskania patentu i ma za zadanie ocenę czy wynalazek spełnia przesłanki uzyskania patentu,
• badanie czystości patentowej, czasami zwanym także badaniem stanu prawnopatentowego rozwiązania technicznego, które jest sporządzane w celu ustalenia czy wprowadzone na rynek rozwiązanie nie będzie naruszało czyichś praw wyłącznych.
• badanie stanu techniki, którego istotą jest ustalenie zarówno całościowych jak i fragmentarycznych rozwiązań istniejących już w danej dziedzinie techniki. Przez stan techniki rozumie się wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu przez stosowanie, wystawienie, lub ujawnienie w inny sposób.

Prowadzeniem badań zajmują się głównie urzędy patentowe (w związku rozpatrywaniem zgłoszeń patentowych) oraz rzecznicy patentowi.